Polarisatie en depolarisatie in het onderwijs

Mensen die tegenover elkaar staan in conflict

Polarisatie ontstaat niet van de ene op de andere dag, maar ontwikkelt zich vaak geleidelijk over thema's die diepe emoties en overtuigingen oproepen en die vaak te maken hebben met identiteit. Het is daarom belangrijk dat leerkrachten deze processen op tijd herkennen en strategieën inzetten om de dialoog open te houden en samenwerking te bevorderen. In dit artikel gaan we dieper in op hoe polarisatie zich manifesteert in de schoolomgeving, hoe het fenomeen verschilt van gewone conflicten, en welke concrete stappen leerkrachten kunnen nemen om polarisatie te voorkomen en te depolariseren als het nodig.

Stel je voor: het schooljaar is net begonnen en de leerlingen werken samen aan een project over maatschappelijke thema's. Eén van de leerlingen stelt voor om een regenboogvlag op te hangen als teken van inclusie en respect voor diversiteit. Wat in eerste instantie lijkt op een positief gebaar, roept bij enkele leerlingen, en zelfs bij sommige collega's, gemengde gevoelens op. Sommigen voelen zich ongemakkelijk bij het idee, terwijl anderen het juist willen omarmen als een krachtig symbool van acceptatie. Naarmate de discussie vordert, begint de toon te verharden. Leerlingen kiezen subtiel, maar steeds duidelijker, een kant en praten minder met elkaar. De spanning in de klas neemt toe en zelfs informele gesprekken tijdens de pauzes gaan steeds vaker over 'wij' en 'zij'. Dit is geen simpel meningsverschil meer, maar een voorbeeld van hoe polarisatie zich kan ontwikkelen in een klascontext, waarbij de focus verschuift van het onderwerp naar persoonlijke standpunten en identiteiten. Deze polarisatie kan spanningen veroorzaken binnen de klas of het schoolteam, wat een negatieve invloed kan hebben op het leer- en werkklimaat.

Conflict vs. Polarisatie: Een Belangrijk Verschil

Conflicten kunnen voorkomen in elke klas. Soms zijn leerlingen het niet met elkaar eens, en met die gevoelens omgaan is een belangrijk onderdeel van leren samenwerken. Een conflict kan meestal worden opgelost door middel van dialoog en wederzijds begrip. Het is vaak tijdelijk en beperkt tot een bepaalde situatie.

Polarisatie gaat een stap verder. Hierbij groeien de verschillen tussen mensen of groepen, wat kan leiden tot een 'wij-tegen-zij'-gevoel. Dit maakt het moeilijker om met elkaar in gesprek te blijven, omdat standpunten verharden en mensen zich afsluiten voor elkaar.

Voorbeeld van een conflict: 
Twee leerkrachten discussiëren over het ophangen van een regenboogvlag. De ene ziet het als een symbool voor inclusie, de andere vreest polarisatie. Ondanks de verhitte discussie blijven ze naar elkaar luisteren en vinden een compromis: in plaats van de vlag permanent op te hangen, organiseren ze een gesprek met leerlingen en ouders over inclusie, waarbij de vlag tijdelijk wordt gebruikt als gespreksstarter. Zo voelen beide leerkrachten zich gehoord en gerespecteerd.

Voorbeeld van polarisatie: 
Een discussie over het ophangen van een regenboogvlag leidt tot een diepgaande kloof binnen de school, waarbij beide kampen zich steeds meer afsluiten en niet langer bereid zijn naar elkaar te luisteren of samen te werken.

2 groepen van 3 pionnen die tegenover elkaar staan.

Depolarisatie: Terug Naar Dialoog en Samenwerking

Depolarisatie draait om het verminderen van deze scherpe tegenstellingen en het herstellen van dialoog. Het vraagt leerkrachten om actief te werken aan het herstel van vertrouwen en het bevorderen van wederzijds begrip, zowel onder leerlingen als onder collega's.

verschillende tekstballonnen
Herkennen van polarisatie op school

Hoe kan je polarisatie herkennen?

Op school kan polarisatie zich op verschillende manieren uiten. Er zijn een aantal signalen die vaak terugkeren en leerkrachten kunnen helpen om vroegtijdig in te grijpen. Hieronder staan enkele van de meest voorkomende uitingen van polarisatie, die als herkenningspunten kunnen dienen om een gepolariseerde situatie tijdig aan te pakken

  • Gesloten groepen: Leerlingen die zich alleen omringen met mensen die dezelfde mening delen en andere groepen vermijden, kunnen een teken zijn van polarisatie.

     

  • Escalerende discussies: Wanneer discussies snel uit de hand lopen en emoties hoog oplopen, kan dit wijzen op een gepolariseerde situatie.

     

  • Negatieve stereotypen: Als er regelmatig negatieve opmerkingen worden gemaakt over bepaalde groepen, kan dit een indicatie zijn van een gepolariseerde omgeving.

Ontwikkel een LGBTI+ inclusief schoolbeleid

Een gender- en LGBTI+ inclusief beleid hoeft geen losstaand document te zijn, maar kan juist verweven worden met de visie en waarden die de school al uitdraagt. Leerkrachten en directies kunnen een belangrijke rol spelen in het bevorderen van een inclusieve schoolcultuur door een duidelijk, inclusief beleid te ontwikkelen dat geïntegreerd is in het bestaande pedagogische traject en schoolbeleid.  Dit kan onder meer door afspraken vast te leggen over inclusieve taal, open communicatie te bevorderen en aandacht te geven aan genderdiversiteit binnen het curriculum. Voor meer informatie en praktische richtlijnen, zie dit artikel van KLIQ over het opzetten van een gender- en LGBTI-inclusief schoolbeleid.

Stimuleer kritisch denken 

Help leerlingen om bewust om te gaan met informatiebronnen, vooral op sociale media, en kritisch na te denken over wat ze horen en lezen. Dit helpt hen om onderscheid te maken tussen feiten, meningen en polariserende denkbeelden. Het geeft hen ook vaardigheden om met een open blik naar complexe onderwerpen te kijken. Voor leerkrachten zijn er verdiepende cursussen en materialen beschikbaar die hen ondersteunen bij het begeleiden van leerlingen op dit vlak, zoals de cursussen over polarisering en het stappenplan voor spanningen op school, evenals methodieken voor het bevorderen van samenleven in een diverse schoolomgeving. Ook voor leerlingen zelf zijn er handige tools, zoals de Edubox-modules, die hen leren om kritisch naar sociale media te kijken en inzicht te krijgen in het proces van wij-zij-denken en nepnieuws. Alle informatie en praktische materialen voor leerkrachten en leerlingen zijn te vinden via de bijgevoegde links

  1. Reconnect en Polarisering in de klas: https://arendt-academy.be/courses/reconnect/
  2. Stappenplan Spanningen op school: https://wij-zij.be/wp-content/uploads/2023/07/stappenplan_spanningen_op_school.pdf
  3. Demoklap voor samenleven in een superdiverse school: https://www.atlas-antwerpen.be/nl/professionals/ondersteunend-materiaal/demoklap-goed-samenleven-in-een-superdiverse-school
  4. Edubox Wij-Zij denken: https://www.mediawijs.be/nl/tools/edubox-wij-zij-denken
  5. Edubox Nepnieuws: https://www.mediawijs.be/nl/tools/edubox-nepnieuws
  6. Edubox Identiteit: https://www.mediawijs.be/nl/tools/edubox-identiteit

Bevorder empathie 

Empathie kan een middel zijn om verdeeldheid te verminderen en begrip tussen groepen te bevorderen. Empathie is het vermogen om je in te leven in de gevoelens, gedachten en ervaringen van anderen, en deze te begrijpen vanuit hun perspectief. Het gaat om het herkennen en erkennen van de emoties van een ander, zelfs als je die zelf niet ervaart.
Moedig leerlingen aan om hun eigen ervaringen en die van anderen te delen en laat hen samenwerken aan projecten waarbij verschillende achtergronden en perspectieven worden gecombineerd. 

Wees aandachtig voor polarisatie

hou als leerkracht goed in de gaten wat er speelt in je klas en binnen het schoolteam. Signalen van polarisatie, zoals het vermijden van andere groepen, escalatie van discussies en het gebruik van negatieve stereotypen, moeten serieus worden genomen. Grijp tijdig in door open gesprekken te faciliteren en empathie te bevorderen.

Haal voldoende kennis in huis

Zorg ervoor dat je je als leerkracht sterk genoeg voelt om moeilijke thema’s aan te pakken in de klas en op school. Dat kan onder andere door de vorming ‘Omgaan met gevoelige thema’s in de klas’ van KLIQ te volgen. 

Ga het gesprek aan met je collega’s

praat regelmatig met je collega’s over wat er speelt in de klas. Door ervaringen te delen, kun je van elkaar leren en samen nadenken over hoe je omgaat met polarisatie. Dit zorgt ervoor dat je er niet alleen voor staat en elkaar kunt ondersteunen bij lastige situaties. 

 

Open gesprekken stimuleren

Creëer een veilige omgeving waarin iedereen hun mening durft te uiten, zonder bang te zijn voor kritiek. Dit kan door bijvoorbeeld een proactieve cirkel te organiseren waarin alle stemmen gehoord worden. Meer informatie over hoe een proactieve cirkel werkt, kan je terugvinden via de onderstaande link: 
https://www.allesoverpesten.be/pesten-voorkomen/proactieve-cirkel

Bevorder empathie

Moedig leerlingen aan om zich in de ander te verplaatsen. Dit kan door verhalen te delen of door middel van rollenspellen waarin verschillende perspectieven aan bod komen.

Richt je op gezamenlijke doelen

Probeer de focus te verleggen van de verschillen naar wat mensen verbindt. Door samen te werken aan projecten en acties die voor iedereen toegankelijk zijn, kunnen zowel leerlingen als leerkrachten een gemeenschappelijk doel nastreven. Voorbeelden hiervan zijn initiatieven zoals de campagne tegen pesten (Stip it), Kom op tegen Kanker, De Warmste Week, en Schrijf-ze-vrijdag. Dergelijke acties bieden een positieve en verbindende ervaring die leerlingen samenbrengt rondom belangrijke maatschappelijke thema’s.

Studiedag: LGBTI+ in het secundair onderwijs

Paarse cirkel met 'studiedag LGBTI+ in het onderwijs' en de logo's van çavaria en Kazerne Dossin

Çavaria en Kazerne Dossin slaan de handen in elkaar en organiseren op dinsdag 17 oktober de studiedag ‘LGBTI+ in het secundair onderwijs’.

De thema’s gender en seksuele identiteit lijken meer dan ooit te leven bij jongeren. Vele leerkrachten doen elke dag hun best om vragen hierrond zo goed mogelijk te beantwoorden, zowel in de klas als daarbuiten. Vaak gaat het goed, maar soms zorgen deze thema’s toch voor spanningen en polarisatie. Gelukkig zijn er heel wat goede praktijkvoorbeelden en strategieën die je als onderwijsprofessional kan gebruiken om deze thema’s op een positieve manier aan te brengen, en te werken aan een LGBTI+ inclusief schoolklimaat.

Schrijf je hier in!

Tijdens deze studiedag wordt in de voormiddag nieuw onderzoek gepresenteerd over de schoolervaringen van LGBTI+ jongeren in Vlaamse scholen en vindt een panelgesprek plaats waarbij leerkrachten hun eigen ervaringen in alle openheid delen.
In de namiddag kan je kiezen uit verschillende inspirerende workshops die gericht zijn op de praktijk. Je krijgt ook de kans om de expo ´Homo’s en lesbiennes in nazi-Europa´ in Kazerne Dossin te bezoeken. Het volledige programma vind je hieronder terug.

De studiedag en de lunch zijn gratis, maar inschrijven is verplicht. De plaatsen zijn beperkt.

Datum: Dinsdag 17 oktober 2023
Locatie: Kazerne Dossin, Goswin de Stassartstraat 153, 2800 Mechelen
Voor wie: leerkrachten, directies en beleidsmakers secundair onderwijs
Prijs: gratis, inschrijving verplicht, via deze link: https://forms.gle/FrL4c9uzjKweiUkM7
Organisatie: Kazerne Dossin en çavaria

Programma  
09:30 u - 10:00 u Onthaal met koffie en thee
10:00 u - 10:15 u Welkomstwoord door çavaria en Kazerne Dossin
10:15 u - 10:45 u Onderzoeksresultaten op basis van schoolervaringen van LGBTI+ jongeren tijdens het schooljaar 2021-2022
Sprekers: Kaj Poelman (çavaria) en Jakob Van den Broucke (KUL)
10:45 u - 12:00 u

Panelgesprek: Hoe kan je werken aan de aanvaarding van LGBTI+ in het secundair onderwijs?
12:00 u - 13:00 u Vegetarische lunch  
13:00 u - 14:15 u Workshopblok ronde 1
14:15 u - 14:30 u Pauze
14:30u - 15:45u Workshopblok ronde 2

Onderzoeksresultaten op basis van schoolervaringen van LGBTI+ jongeren

Vijf jaar geleden peilde çavaria voor de eerste keer naar de schoolervaringen van LGBTI+ jongeren in het secundair onderwijs. I.s.m. KULeuven werd dit onderzoek een tweede maal gevoerd. De resultaten geven een beeld over veiligheidsgevoelens, het schoolklimaat, LGBTI+ inclusief onderwijs en het mentaal welzijn van LGBTI+ jongeren in het Vlaamse onderwijs. Tijdens deze sessie zullen de nieuwe resultaten toegelicht worden. Er worden aanbevelingen gepresenteerd over hoe het Vlaams onderwijs kan werken aan een veilig en LGBTI+ inclusief schoolklimaat. Er zal ook ruimte zijn voor vragen vanuit het publiek.

Panelgesprek

Er zijn verschillende manieren om een gender- en LGBTI+ inclusief schoolklimaat te stimuleren. Tijdens dit panelgesprek komen leerkrachten aan het woord die allemaal vanuit hun eigen perspectief bijdragen aan een gender- en LGBTI+ inclusief schoolklimaat. Aan het einde  kunnen vragen worden gesteld aan de panelleden.

Workshops

Tijdens de namiddag heb je de mogelijkheid om twee verschillende sessies te volgen. Bij je inschrijving kan je aanduiden welke sessies je verkiest. 

Workshopblok ronde 1

Workshop 1: In dialoog met jongeren over gevoelige samenlevingsthema’s (deel 1)
 Begeleider: Eef Cornelissen (Odisee hogeschool)

Workshop 2 : Hoe kan je samen met leerlingen werken aan een LGBTI+ inclusieve school?
Begeleider: Els Verbeelen (çavaria)  

Workshop 3: Toolkit & lessenpakket 'Gender in het secundair onderwijs'
Begeleider: Zoë Velghe (RoSa vzw, kenniscentrum voor gender en feminisme)

Workshop 4: Rondleiding door de expo ‘Homo’s en lesbiennes in nazi-Europa’

Workshopblok ronde 2

Workshop 1: In dialoog met jongeren over gevoelige samenlevingsthema’s (deel 2)
 Begeleider: Eef Cornelissen (Odisee hogeschool)

Workshop 2 : Hoe kan je samen met leerlingen werken aan een LGBTI+ inclusieve school?
Begeleider: Els Verbeelen (çavaria)  

Workshop 3; Toolkit & lessenpakket 'Gender in het secundair onderwijs'
Begeleider: Zoë Velghe (RoSa vzw, kenniscentrum voor gender en feminisme)

Workshop 4: Rondleiding door de expo ‘Homo’s en lesbiennes in nazi-Europa’

Workshop 1

In dialoog met jongeren over gevoelige samenlevingsthema’s
Begeleider: Eef Cornelissen (Odisee hogeschool)

Wanneer gevoelige onderwerpen in je klaslokaal botsen, sta je als leerkracht voor uitdagende beslissingen. Hoe reageer je op uitspraken die tegen je waarden ingaan? Moet je duidelijk stelling nemen of kan dat wij-zij denken versterken? 

Tijdens een interactieve workshop leer je via de filosofische dialoogmethode ‘BurgerschapsReflex’ om constructieve dialogen te voeren over onderwerpen als seksuele identiteit en discriminatie. Zo stimuleer je leerlingen om verschillende perspectieven in te nemen en respectvol andere meningen te onderzoeken. De methode omvat casussen, dilemma's, gedachte-experimenten en reflectievragen.

Geschikt voor: leerkrachten secundair onderwijs die werken aan burgerschapscompetenties en die het kant-en-klaar dialoogmateriaal willen uittesten in de klas tussen oktober 2023 en februari 2024.

Deze workshop bestaat uit twee delen. Schrijf je je voor deze workshop in, dan kan je dus geen tweede keuze maken. 

Hoe kan je samen met leerlingen werken aan een LGBTI+ inclusieve school?
Begeleider: Els Verbeelen (çavaria)  

Het werken aan een LGBTI+ inclusieve school is niet alleen het werk van het schoolpersoneel. Samen met je leerlingen kan je namelijk zoveel meer bereiken en (indien nodig) echt je schoolcultuur ten positieve veranderen. Maar hoe begin je hier aan? Welke stappen moet je nemen en waar moet je rekening mee houden? Tijdens deze vorming leer je alles wat je moet weten om een actiegroep succesvol op te starten en te leiden.

 

Begeleider: Zoë Velghe (RoSa vzw, kenniscentrum voor gender en feminisme)

In juni 2023 bracht RoSa vzw, het kenniscentrum voor gender en feminisme, een toolkit en lessenpakket 'Gender in het secundair onderwijs' uit.

In deze vorming stelt RoSa vzw beide educatieve tools voor en kan je zien hoe je er als onderwijsprofessional mee aan de slag kan gaan. Bovendien wordt gender en de impact ervan in de klas en op school concreet en behapbaar gemaakt en krijg je heel wat tips en tricks voor een genderbewuste aanpak in de klas en een genderbewust schoolbeleid.

 

Het lot van homo’s en lesbiennes tijdens de Tweede Wereldoorlog werd lange tijd miskend. De overgrote meerderheid van de bevolking was niet op de hoogte. De expo brengt hun precaire situatie aan het licht in België en buurlanden Duitsland, Frankrijk en Nederland. De expo toont niet alleen de omvang van de nazivervolging. Door stil te staan bij de rijkdom aan subculturen van homo’s en lesbiennes die al sinds het begin van de 20e eeuw bestaan, wil de expo dit deel van de geschiedenis redden van de vergetelheid. Een gids neemt je mee op pad doorheen deze geschiedenis tot de herdenking en erkenning van de slachtoffers vandaag.

https://kazernedossin.eu/aanbod-item/rondleiding-groep-volwassenen/

 

Schrijf je hier in!

Paars op school

Leerling op de fiets in de stad in de schemering

Wat is PAARS?

PAARSis een campagne georganiseerd door PAARS vzw die oproept om op 17 mei, de internationale dag tegen LGBTI+ fobie, de kleur paars te dragen om zo te tonen dat iedereen erbij hoort en zichzelf mag zijn. De kleur PAARS komt uit de regenboogvlag en symboliseert kracht en moed die je nodig hebt om op te komen voor jezelf en te zijn wie je bent.
Heel wat scholen en jeugdwerkorganisaties doen jaarlijks mee met de actie paars en organiseren naast het dragen van paarse kleding ook activiteiten die aandacht vragen voor de acceptatie van LGBTI+ personen. Op deze pagina focussen wij ons op de onderwijscontext.
Meer informatie terugvinden op de website van PAARS. https://www.paars.today/ 
 

Waarom?

Allereerst kan PAARS helpen om een cultuur van respect, inclusie en acceptatie te bevorderen. Dit kan bijdragen aan het verminderen van discriminatie, pesten en uitsluiting op basis van seksuele oriëntatie of genderidentiteit en kan de fysieke en mentale gezondheid van leerlingen verbeteren. Daarnaast kan de actie PAARS helpen om een gemeenschappelijk doel te creëren en de schoolgemeenschap samen te brengen, wat kan bijdragen aan een positieve en ondersteunende sfeer op school. Bovendien kan de actie bijdragen aan de ontwikkeling van belangrijke sociale en emotionele vaardigheden, zoals empathie en respect voor diversiteit, wat kan bijdragen aan de persoonlijke groei van leerlingen en hen voorbereiden op de complexe en diverse samenleving waarin we leven.

De weken voor paars

Om er voor te zorgen dat de campagne Paars een succesvolle dag wordt zorg je als school best voor de inhoudelijke omkadering. Door dit in de weken voor 17 mei te organiseren zorg je voor meer gedragenheid en context over de actie.

Communicatie
Je kan de actie Paars proactief promoten onder de leerlingen, ouders en medewerkers van de school. Dit kan bijvoorbeeld via nieuwsbrieven, posters en sociale media. Hierdoor kan je het belang en het doel van de actie toelichten en de visie/beleid van de school daar aan koppelen. Als er linken zijn met het pedagogisch project van de school kan je daar ook naar verwijzen.
TIP: voorzie een contactpersoon binnen het schoolteam waar ouder(s) en of verzorgers bij terecht kunnen voor vragen.

Aandacht in de lessen
Gebruik de weken voor paars om extra informatie en duiding geven in de lessen. De klassentitularissen kunnen met de klas nadenken over de invulling van 17 mei en extra informatie geven waarom de school deze actie organiseert. Op die manier kan je eventuele vragen van leerlingen op voorhand al beantwoorden.
TIP: Denk samen met de leerlingen na over hoe ze er samen voor kunnen zorgen dat de actiedag een veilige dag is voor alle leerlingen.

Leg linken met andere thema’s
Paars kan ook een aanleiding zijn om linken te leggen met andere diversiteitsthema’s die leven in de school. Betrek leerlingen en personeel om initiatieven rond diversiteit te bevorderen bijvoorbeeld door het opzetten van een werkgroep diversiteit en inclusie die heel het jaar door verschillende thema’s kan uitlichten op school.

Portret van kinderen in gang op school


Op de website van de actie paars kan je heel wat ideeën terugvinden die je tijdens de dag kan organiseren samen met de leerlingen. https://www.paars.today/onderwijsgids-inspiratie-paarsacties/
Als er een leerlingenraad actief is op school, betrek hen dan bij het organiseren van de activiteiten om de gedragenheid te vergroten.

Voorzie een aanspreekpunt bij vragen en/of problemen
Het is een goed idee om een aanspreekpunt aan te wijzen die tijdens de dag beschikbaar is voor vragen en/of mogelijke problemen. Zo kunnen ouder(s) en of verzorger(s) doorverwezen worden naar het aanspreekpunt bij vragen, of als problemen zijn. Dit aanspreekpunt hoeft geen expert te zijn over alle gender en LGBTI+ thema’s maar het kan wel helpen als er achtergrondinformatie beschikbaar is over waarom de school meedoet aan de actie.

Aandacht voor veiligheid (safe(r) space)  van LGBTI+ leerlingen
Bijna altijd verlopen de activiteiten tijdens Paars goed, maar soms kan het toch spannend worden. We weten dan heel wat LGBTI+ leerlingen zich niet altijd veilig voelen op school, daarom is het op deze dag extra belangrijk om in te zetten veiligheid en wederzijds respect. Wil je meer weten over het schooklimaat? Bekijk dan de resultaten van de LGBTI+ schoolklimaat enquete: https://cavaria.be/enquete-schoolklimaat
Als er in de voorbereidende fase in de verschillende klassen al nagedacht is over hoe de actie in alle veiligheid door kan gaan gebruik je die input en communiceer die duidelijk tijdens de dag. Je kan ook verwijzen naar het schoolreglement en/of anti- pest protocol. Communiceer ook duidelijk waar leerlingen naar toe kunnen gaan moest het toch eens mislopen.

Leerling op de fiets in de stad in de schemering

Vier de successen
De schoolleiding kan de leerlingen, medewerkers en ouders bedanken voor hun deelname en steun aan de actie Paars. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren via nieuwsbrieven en/of sociale media. Het benadrukken van de impact van de actie Paars en het belang van inclusie en respect voor diversiteit kan helpen om het momentum vast te houden en de betrokkenheid te vergroten.

Paars als startpunt
De actie kan ook een startpunt zijn om verdere initiatieven over diversiteit en LGBTI+ inclusie verder in te bedden in het schoolbeleid.
Neem de tijd om de actie Paars te evalueren. Wat verliep er goed? Waar zijn verbeterpunten? Was er weerstand, en zo ja, wat was de reden hiervan?
Je kan via deze pagina meer concrete tips vinden:
https://www.cavaria.be/inclusief-schoolbeleid  

groep handen

Extra begeleiding nodig?

Je kan een beroep doen op KLIQ om te werken aan een LGBTI+ inclusief schoolklimaat. KLIQ is het advies- en vormingscentrum van çavaria. Wil je meer weten over wat KLIQ voor je school kan betekenen? Neem dan onze onderwijsbrochure eens door: https://kliqvzw.be/onderwijsbrochure

rondetafel kruispuntdenken en inclusie voor lerarenopleiders kleuter- en basisonderwijs

Ronde tafel gesprek

Basisscholen waar op het eerste zicht weinig zichtbare ‘diversiteit’ aanwezig is, zijn in de meeste gevallen toch enorm divers. De afgelopen jaren zetten heel wat scholen actief in op meer bewust omgaan met diversiteit en inclusie in het basisonderwijs. Ook in de lerarenopleidingen zijn er heel wat initiatieven gaande om toekomstige leerkrachten klaar te stomen om les te geven in een superdiverse schoolcontext. Ella vzw en çavaria krijgen echter ook regelmatig heel wat vragen binnen van scholen en lerarenopleidingen die zoekende zijn naar meer informatie, mogelijke leerlijnen en nieuwe inzichten, maar ook naar kennisdeling- en ontwikkeling .

Daarom organiseren Ella vzw en çavaria een rondetafel op donderdag 16 juni voor lerarenopleiders die lesgeven in lerarenopleidingen het kleuter- en/of lageronderwijs.

Het doel van dit leermoment is tweeledig.

  1. Ervaringen en good practices uitwisselen over de grenzen van je eigen hogeschool
  2. Çavaria en ella vzw brengen specifieke noden van lerarenopleiders in kaart om ons ondersteuningsaanbod te verbeteren.

Programma:
09:30 onthaal 
10:00 start programma
12:30 netwerklunch

Locatie: Kammerstraat 22, 9000 Gent 

Hoe behandel ik nieuwsberichten over geweld naar LGBTI+ personen in mijn klas?

groepje leerlingen

Hoe behandel ik nieuwsberichten over geweld naar LGBTI-personen in mijn klas?  

Soms gebeuren er dingen in de samenleving die gevolgen hebben in je klas. Berichten over LGBTI (lesbisch, gay, biseksueel, transgender, intersekse)-foob geweld kunnen een behoorlijke impact hebben op jongeren.  

Die nieuwsberichten kunnen heftige reacties uitlokken in je klas. Het is dan een goed idee om tijdens je les ruimte te maken om hierover te praten. 

Maar hoe kan je het gesprek aangaan zonder dat emoties de overhand nemen en zorg je ervoor dat alle leerlingen zich veilig voelen? 

KLIQ helpt je op weg! 

TIP 1: Frame op een correcte manier

Framing is de manier waarop je het thema in de klas belicht en introduceert. Als je start met een positieve framing, dan geef je meteen indirect de boodschap mee dat LGBTI-rechten iets positiefs zijn. Bijvoorbeeld: Je start met een filmpje waarin een trans persoon spreekt over een succesvol coming-out verhaal. Via YouTube kan je heel wat leuke voorbeelden vinden.

Als je start met een negatieve framing, dan kan je de indirecte boodschap meegeven dat het om een problematisch thema gaat. Het kan ook bijdragen aan polarisatie en dat is iets wat je wilt vermijden in de klas. Je hoeft de problemen dus niet uit te weg te gaan, maar probeer de juiste balans te vinden. Als je de keuze hebt, start zo positief mogelijk. Wanneer er iets leeft in de media, zoals LGBTI-foob geweld, is een positieve framing om mee te starten vaak niet mogelijk. Dat is niet zo erg, maar hou er rekening mee dat je het thema niet altijd vanuit een probleemstelling in de klas aanbrengt. 
 

TIP 2: Heftige gevoelens zijn menselijk, maar maak afspraken  

Nieuwsberichten over racisme, mishandeling, uitsluiting en dergelijke kunnen emotionele reacties oproepen in je klas. Dat is helemaal niet erg. Ook controverse hoeft niet problematisch te zijn. Maak echter een aantal afspraken op voorhand over hoe die emoties geuit kunnen worden. Als je op voorhand een paar grondregels afspreekt, kan je daarnaar verwijzen tijdens het gesprek. De PICKASOLL methodiek van Sensoa kan je hierbij helpen.

 
Gaat iemand (per ongeluk) over de schreef? Wijs de leerling dan op de regels en geef die de kans hun opnieuw uit te drukken, maar dan volgens de afgesproken regels. Straf niet onmiddellijk. Emoties kunnen soms zorgen voor “foute” uitspraken. Dat brengt ons bij de volgende tip. 


 
TIP 3: Toon empathie voor elkaar

Empathie, de vaardigheid om zich in te leven in een ander, is belangrijk om elkaar beter te begrijpen. Als je merkt dat een leerling het moeilijk heeft met het onderwerp, durf daar dan begrip voor op te brengen. Een uitspraak zoals “Ik snap dat het voor jouw geen gemakkelijk onderwerp is om over te praten” of “Ik kan mij voorstellen dat het vanuit jouw religie best een gevoelig onderwerp is om hier over te spreken” kan de druk van de (emotionele) ketel halen. Probeer te verbinden in plaats van te verdelen.  
 

TIP 4: Focus je op de oplossing en niet enkel op de problemen
 

Uiteindelijk moeten deze waardevolle klasgesprekken het doel hebben om elkaar te verbinden.  
Ga daarom samen op zoek naar antwoorden over hoe we zo goed mogelijk kunnen samenleven met elkaar. We hoeven het immers niet altijd met elkaar eens te zijn, maar we moeten wel op een gelijkwaardige manier samenleven. Een consensus hierover bereiken hoeft dus niet, zolang er maar respect is. Laat leerlingen reflecteren hoe we samen kunnen streven naar een samenleving waarin iedereen ertoe doet en waar iedereen zich veilig kan voelen. Samen naar oplossingen zoeken kan ervoor zorgen dat moeilijke situaties minder uitzichtloos lijken. We zijn allemaal onderdeel van de oplossing.  

Wil je meer weten over hoe je deze tips in de praktijk kan omzetten?

Neem dan eens een kijkje op www.kliqvzw.be of lees de nieuwe onderwijsbrochure van KLIQ. We bieden verschillende mogelijkheden om met het schoolteam aan de slag te gaan rond de thema’s gender en seksuele diversiteit zowel online als offline. 

 
Wil je meer informatie of heb je vragen? Mail gerust naar onderwijs@çavaria.be  

Tips voor leerkrachten

Wat doe je als een leerling het scheldwoord janet gebruikt? 

Janet is een van de meest gebruikte scheldwoorden onder jongeren. Veel jongeren zien dit niet meer als een scheldwoord maar als een ‘normaal’ onderdeel van hun taalgebruik. Daarom weten leerkrachten niet altijd goed hoe ze hierop moeten ...

Lees meer

Tips voor leerkrachten

Wat als leerlingen elkaar uitschelden

Wat doe je als leerlingen elkaar uitschelden voor janet, homo, pédé etc.?

Janet is een van de meest gebruikte scheldwoorden onder jongeren. Veel jongeren zien dit niet meer als een scheldwoord maar als een ‘normaal’ onderdeel van hun taalgebruik. Daarom weten leerkrachten niet altijd goed hoe ze hierop moeten reageren. Het woord janet heeft echter (bijna) nooit een positieve betekenis. Je zal bijvoorbeeld niet snel iemand horen zeggen: “Wow je hebt mooie janettensneakers aan!”
Niet reageren zorgt voor een groter onveiligheidsgevoel onder LGBTI-personen (holebi’s, trans en intersekse personen) die dit taalgebruik horen (schoolklimaatenquête çavaria 2017).
Toch wil je als leerkracht niet als een politieagent door de school lopen en soms heb je ook gewoon weinig tijd om uitgebreid te reageren. Hier zijn een aantal tips die je kan toepassen.

Tip 1: Reageer altijd
Als leerlingen het woord janet (of een gelijkaardig woord) gebruiken op een negatieve manier of als  grap, reageer altijd. Dat kan heel erg kort en hoeft niet altijd zwaar bestraft te worden.
Bijvoorbeeld:

  • Gasten, het is niet nodig om elkaar janet te noemen op deze manier.
  • Wij gebruiken het woord homo hier niet als scheldwoord dus let een beetje op je taal oké?

Hiermee geef je als team consequent aan dat je LGBTI-negatief taalgebruik niet tolereert. Het zal soms aanvoelen dat dit weinig effect heeft, maar als iedereen consequent is, geef je wel een duidelijke boodschap mee.
Je doet dit trouwens niet enkel om de leerlingen te wijzen op hun LGBTI-negatief taalgebruik maar ook om leerlingen en leerkrachten die dit taalgebruik horen en zelf LGBTI zijn een veiliger gevoel te geven.

Tip 2: Bij het doelbewust uitschelden is meer nodig dan enkel reageren
Als een groepje leerlingen of één leerling een andere leerling doelbewust uitscheldt voor vuile janet etc., dan is enkel aangeven dat dit niet oké is niet voldoende. Neem de persoon of het groepje apart en volg de regels die er binnen de school zijn omtrent pestgedrag. Enkel bestraffen is niet de meest productieve manier van werken. Zorg ervoor dat een leerlingbegeleider het gesprek met de leerling(en) kan aangaan. Denk ook na over herstelgericht werken.
 

Tip 3 Praat erover met je collega’s
Als je merkt dat een bepaalde groep telkens opnieuw over de grens gaat op het vlak van taalgebruik en/of gedrag praat er dan over met collega’s die les geven aan de leerlingen in de desbetreffende klas. Als er een norm ontstaat binnen een klas dat het oké is om elkaar uit te schelden voor janet/homo etc. dan is het aan te raden om hier eens een gesprek over te hebben. (daarover meer bij tips om het gesprek aan te gaan).

Wat doe je als leerlingen een leerkracht uitschelden voor janet, homo, pédé, etc.

Tip: Reageer altijd
Het is belangrijk om altijd te reageren en dit niet aan je voorbij te laten gaan. Ook als je niet precies weet wie het was. Leerlingen werken namelijk vaak vanuit de veilige anonimiteit binnen een groep.
Naast reageren is het in dit geval ook nodig om actie te ondernemen. Een berisping volstaat niet. Leerlingen die een leerkracht uitschelden mogen hier niet mee wegkomen. Volg dan ook de regels die er zijn omtrent pestgedrag en grensoverschrijdend gedrag. Ook hier is enkel bestraffen niet voldoende. Zorg ervoor dat een leerlingbegeleider het gesprek met de leerling(en) kan aangaan. Denk ook na over herstelgericht werken.

Wat als je niet zeker bent wie in de groep riep?
Stuur dan de hele groep naar de leerlingbegeleider. Niets doen omdat je niet precies weet wie het was, is precies hetgeen waarop de leerlingen hopen en zo kunnen ze ongestraft verder gaan. Een gesprek met de leerlingbegeleider is ook geen strafstudie, maar het geeft wel de kans om met de jongeren te praten over waarom het echt niet oké is om dit te doen. Als het consequent dezelfde groep is, dan kan je bij herhaling wel kijken om de groep verder te bestraffen conform de regels die er zijn rond pestgedrag en grensoverschrijdend gedrag.

 

Tips voor leerlingbegeleiders en klastitularissen om het gesprek aan te gaan

Soms is enkel een korte reactie niet voldoende, in dat geval kan een gesprek met een leerling of een groepje leerlingen waardevol zijn.

Tip 1: Probeer hen niet te overtuigen van je eigen waarden en/of gelijk
Het kan zijn dat je vanuit je eigen gedrevenheid of betrokkenheid een duidelijk statement wil maken en de leerlingen wil overtuigen dat er helemaal niks mis is met bijvoorbeeld homoseksualiteit. Het gevaar hiervan is dat je snel in een discussie terecht kan komen waarbij zowel jij als de leerlingen de hakken in het zand gaan zetten. Hen overtuigen in een gesprek van een X aantal minuten is weinig realistisch. Probeer dus niet in een discussie over waarden, religie etc. te verzeilen.

Tip 2: Stel reflecterende vragen om empathie op te wekken

In een diverse maatschappij mogen mensen het oneens zijn met elkaar. En mogen we verschillende meningen en waarden hebben. We moeten echter met elkaar samenleven en respectvol met elkaar omgaan. Probeer daar in het gesprek op in te zetten door reflectieve vragen te stellen.
Bijvoorbeeld:

  • Hoe zou jij je voelen als je klasgenoten je constant uitschelden vanwege je religie, afkomst, huidskleur etc.
  • Vind je het belangrijk dat mensen jou met respect behandelen?
  • Hoe denk je dat leerling X of leerkracht Y zich voelt bij dit soort opmerkingen?

Als je merkt dat leerlingen er een dubbele standaard op na houden dan mag je ze hier op wijzen. Waarom is het ene (bijvoorbeeld iemand uitschelden voor janet) toelaatbaar, en het andere niet (bijvoorbeeld racistische opmerkingen maken).

Verwacht bij een gesprek niet meteen een doorbraak. Fouten toegeven is voor veel mensen moeilijk. Maar je plant een zaadje dat misschien later ontkiemt. Maak desnoods een vervolgafspraak of spreek de leerling op een informele manier er nog eens op aan zonder dat er op dat moment een incident aan vooraf gegaan is. Door bijvoorbeeld te vragen: ”heb je nog eens terug gedacht aan ons gesprek van X weken terug?”

Tips voor leerkrachten over hoe je het holebi- en transthema op een indirecte manier in je les kan verwerken. 

Sensibilisering is pas mogelijk als het holebi- en transthema niet beperkt blijft tot het vak godsdienst of zedenleer. Als jij of je collega’s het moeilijk vinden om LGBTI-thema’s op een directe manier bespreekbaar te maken dan is het belangrijk om het te normaliseren op een indirecte manier. Het  thema op een indirecte manier aanhalen kan je bijna in alle vakken doen. Door de voorbeelden die je gebruikt in opdrachten of de thema’s die je aan bod laat komen. Het kan dan gebeuren dat je daar opmerkingen over krijgt. Je kan het daar dan heel kort over hebben en dan de aandacht terug naar de opdracht sturen.
Met een beetje creativiteit past het in heel wat vakken. Hier zijn een paar tips.

Aardrijkskunde
Op www.ilga.org kan je een wereldkaart downloaden die holebirechten (of het gebrek daaraan) wereldwijd weergeeft. De kaart wordt regelmatig geactualiseerd. Je kan ze ook als poster krijgen.

Geschiedenis
Homoseksualiteit kent een lange geschiedenis. In de brochure ‘Alles wat je altijd al wilde weten over holebi’s’ vind je een handige tijdlijn. Bij het bespreken van historische figuren kan je stilstaan bij hun seksuele oriëntatie, bijvoorbeeld bij Alexander de Grote. Bij het bespreken van de Tweede Wereldoorlog kan je ook de positie van holebi’s en trans personen aanhalen. Als je vertelt dat Joden een davidster opgespeld kregen, kan je ook verwijzen naar de roze driehoek die holebi’s droegen in de concentratiekampen. Ook de geschiedenis van de LGBTI-beweging kan interessant zijn als je het wil hebben over de geschiedenis van sociale bewegingen of de emancipatie van minderheden.

Wiskunde
Tracht in vraagstukken af en toe eens af te wijken van de gebruikelijke heteronorm. Neem bijvoorbeeld ook eens twee mannen of vrouwen als voorbeeld als het gaat over een koppel dat een huis koopt of de belastingbrief invult.

Rechtsvakken
In België is de laatste jaren heel wat veranderd voor holebi’s en trans personen op juridisch vlak. Laat de studenten eens de verschillende wetten opzoeken en bestuderen. Denk hierbij aan het automatisch meemoederschap, de openstelling van het burgerlijk huwelijk of de nieuwe transgenderwetgeving.  Je kunt in de klas interessante vergelijkingen maken met de juridische situatie in andere landen.

Enkele handige links:

 

Heb je nog vragen of ben je op zoek naar nog meer informatie? Neem dan gerust contact op met het onderwijsteam van çavaria via [email protected]

Lou in het ziekenhuis

Lou in het ziekenhuis

Na het succes van 'Lou op weg naar school', 'Lou viert carnaval' en 'Lou in het herfstbos' neemt Lou ons nu mee naar het ziekenhuis. Ook in dit nieuwe Lou-boek wordt diversiteit als een vanzelfsprekendheid behandeld.

Schoolboeken zijn vaak te stereotiep. Ofwel is er geen aandacht voor diversiteit ofwel gaat het specifiek en alleen maar over diversiteit. Met Lou tonen we dat het anders kan. In de wereld van Lou is diversiteit een evidentie.

Het educatief materiaal dat bij 'Lou in het ziekenhuis' hoort kan je hier gratis downloaden. Het materiaal is erop gericht om kleuters in contact te brengen met de menselijke verscheidenheid in al zijn vormen, zonder dat de focus enkel op diversiteit ligt. Het gaat niet over wie ‘anders’ is. Wie is immers die ‘andere’? Dat verschilt voor iedereen, afhankelijk van het referentiekader dat je opbouwt op basis van opvoeding, ervaringen, eigenheid, …

Heb je nog vragen over Lou of de educatieve pakketten? Neem dan contact op met het onderwijsteam van çavaria. Heb je zelf leuke educatieve ideeën om met Lou aan de slag te gaan? Laat het ons zeker weten!

Abonneer op Onderwijs