Een jaar apenpokken: een terugblik
Bijna één jaar geleden, in mei 2022, deed een nieuw virus zijn intrede in ons land en de buurlanden: het apenpokkenvirus. Vanaf het prille begin zette LGBTI+ organisatie çavaria actief in op sensibiliseren en op het voorkomen van stigmatisatie en discriminatie.
Intussen gingen we door de daling in besmettingen over naar een zogenaamde ‘niet-acute’ fase. Maar çavaria vindt het belangrijk nog eens terug te kijken naar toen de besmettingscijfers piekten. Hieronder lees je het verhaal van Laurens (fictieve naam), die een besmetting doormaakte, en het verhaal van Hans, die zich liet vaccineren.
Eef Heylighen
21/03/2023
Ten tijde van de uitbraak in België was het virus vooral een ver-van-mijn-bedshow. Mensen dachten dat de apenpokken een SOA (seksueel overdraagbare aandoening) was die vooral werd overgedragen door onveilige seksuele contacten tussen mannen die seks hebben met mannen (MSM). En vaak in groepsverband.
‘Maar aangezien ik geen onveilige seks met meerdere mannen heb, was dat in mijn hoofd niet meteen iets waarvoor ik moest oppassen. Toch kwam het plots héél dichtbij.'
Vertel daar eens over? Hoe heb je ontdekt dat je besmet was?
‘Heel onverwacht eigenlijk. Enkele dagen nadat ik seksueel contact had met een partner die ik al langer kende, belde hij me met de melding dat hij een SOA had. Een klein beetje verwijtend toch ook wel. Zo van “ik heb dat van u”. Maar het was een veilig seksueel contact, zoals steeds, dus ik vond dat wat vreemd.’
Gaat er dan direct een alarmbelletje af in je hoofd?
‘Niet meteen. Ik heb me diezelfde dag ook laten onderzoeken door de huisarts en er was geen probleem. Tot die vriend enkele dagen later opnieuw belde met de melding dat het geen SOA was, maar dat hij besmet was met de apenpokken.’
Wat ging er dan in je om?
‘Ik schiet dan meteen in mijn denk- en opzoekmodus. Hoe verloopt het ziektebeeld? Wat is de incubatietijd? Diezelfde dag kreeg ik ook al een telefoontje van een contacttracer. En dat vond ik toch wel heftig. Je krijgt dan een hele lijst met mogelijke symptomen. Inclusief advies over hoe je je de komende periode best gedraagt. En dat is dan toch een overheidsinstantie, hé. Dus zo beperkingen opgelegd krijgen, dat doet toch wel iets.’
Iets later ontwikkelde jij ook symptomen en bleek je zelf besmet te zijn.
‘Klopt. Ik bel dus terug naar de contacttracer die het advies geeft om naar het ziekenhuis te gaan. Uit de testing daar bleek dan inderdaad dat ik positief was. En dan begint er echt een supervreemde periode. Weer een telefoontje van de contacttracer met een heleboel vragen. “Heb je de laatste 3 weken homosauna’s bezocht? Ben je naar seksevents geweest?” Ik vond dat heel expliciete vragen die impliceerden dat ik een losbandig seksueel leven zou leiden. Die framing vond ik heel fout. Ik voelde me echt in mijn blootje gezet. Het was zo van “jij bent een homoman met losse seksuele contacten en wij willen dit bevestigd zien”. En ik begrijp uit standpunt van onderzoek dat ze cijfers op iets willen plakken, maar op dat moment, in al mijn onzekerheid, voelde dat heel aanvallend. Opeens word je geobjectiveerd tot een cijfer.’
Kon je dan ergens terecht voor meer verduidelijking rond het virus?
Neen, eigenlijk heb ik dat echt wel gemist. Ook in het ziekenhuis voelde ik al een spanning van niet goed weten wat er aan de hand was. Ik werd er snel naar huis gestuurd met Paracetamol. Terwijl ik als denker op dat moment toch wel nood had aan wat informatie (en misschien ook wel wat empathie). Vooral dokter Google werd mijn beste vriend: “Hoe evolueert de ziekte? Hoelang gaat het duren?” Buiten de nieuwsupdates vond ik op de website van Sciensano wel regelmatig nieuwe cijfers, maar slechts héél af en toe kreeg ik verhalen van andere mensen te horen. Terwijl die op zo’n moment echt wel belangrijk zijn. Je wilt weten hoe zij het ervaren, welke symptomen zij hebben, hoe het bij hen evolueerde…’
En hoe evolueerde het ziektebeeld zich bij jou?
‘Vooral op een atypische manier. Ik had heel hoge koorts, maar ook symptomen die helemaal nergens werden beschreven. En dat deed me panikeren. Ook weer omwille van die onzekerheid én mijn mentale toestand door drie weken totale isolatie (iets waar ik het ten tijde van COVID ook al heel moeilijk mee had). Na 5 dagen ben ik dan opnieuw naar het ziekenhuis geweest, waar ik opnieuw naar huis werd gestuurd om uit te zieken. Dus, ik, alleen thuis, met symptomen die in niets lijken op wat de media beschrijft. En superhard met het gevoel "ik kan nergens terecht".'
Wist je omgeving dan niet wat er aan de hand was?
'Natuurlijk wel. Daar valt ook niet aan de ontsnappen als je drie weken lang al je afspraken moet afzeggen. En die reageerden erg lief en super ondersteunend. Op praktisch én mentaal vlak heb ik daar zóveel aan gehad.'
'Daarnaast zijn er natuurlijk ook wel onwetende reacties. En ik kon die niet weerleggen. Daar was ikzelf ook te onwetend én onzeker voor. En bovendien moet je weten dat in die tijd de media heel stigmatiserend berichtte over de apenpokken: “Het vindt enkel plaats bij homomannen die promiscue seksueel gedrag vertonen.” Door die framing zit je met enorm veel schaamte. Nog eens dubbel omdat ík altijd het gevoel had dat we anno 2022 net in een periode zaten waarin we als maatschappij proberen ruimte te geven aan positief denken over seksuele diversiteit en seksualiteitsbeleving. En dan doet er zich een situatie voor waarbij men insinueert dat het "toch wel een beetje je eigen schuld is, als MSM". Opeens wordt het toch een "wij" en "zij" verhaal. En werden we teruggedrongen in de sfeer van de jaren '80 en jaren '90. Die van de promiscuïteit.'
Heb je dat in een latere fase allemaal wat kunnen plaatsen?
'Absoluut. We zijn allemaal mensen en we hebben nood om te ventileren en te delen. Iedereen ging ook gewoon maar mee in het verhaal dat zij opvingen. Ook dát is heel menselijk. Ik begrijp dat en neem ook niemand wat kwalijk. Alleen had ik op dat moment best wel wat mentale ondersteuning nodig.'
'Weet je, ik kwam net uit quarantaine toen de Gentse Feesten startten. En hoe vaak ik daar door mensen uit de LGBTI+ community werd aangesproken met “Hey, apenpokje’ of "Hey, aapje". Blijkbaar was dat zo een beetje de running joke. Maar ik kwam net uit een heel onzekere periode en vond dat verschrikkelijk! Weer werd ik geobjectiveerd en weer kwam die schaamte op omwille van die framing. Ik was opnieuw "die homoman met de losse contacten". En ik had echt het gevoel dat ik iets fout had gedaan door dit te krijgen.'
Heb je dat gevoel nu nog?
'Nee, nu niet meer. Intussen weten we er gewoon ook veel meer over. En ik ben blij dat na de vele kritiek op de overheidscommunicatie het verhaal intussen ook anders wordt gebracht. Dat elke heteropersoon hetzelfde risico loopt. Dat het geen SOA is, maar dat je ook besmet kan geraken door huid-op-huid contact zonder seks.'
'Ik denk dat het gewoon belangrijk is dat mensen er zich bewust van zijn hoe makkelijk ze zich soms laten beetnemen door hun eigen vooroordelen. Zo vormt zich een eigen verhaal. Eentje zonder nuance. En in dit geval ook eentje dat niet vrij was van stigmatisering van een bepaalde groep. En ik heb aan den lijve mogen ondervinden wat dit kan doen met een mens. En met hun zelfvertrouwen.'
'Maar wat me de maanden nadien écht heeft geholpen, zijn getuigenissen. Verhalen van echte mensen. Ik geloof zonder overdrijven dat dit uit alle vormen van communicatie de meest krachtige is. Je kan iets pas echt aanvaarden of geloven wanneer je er een gezicht op kan plakken. Opeens kon ik me weer identificeren als mens.'
'En dus hoop ik dat ik door het vertellen van mijn verhaal bij iemand misschien een ‘ah, ja, dat herken ik’-gevoel kan opwekken. Ook al is het maar bij één persoon. Want ik weet dat die ene persoon daardoor net weer wat steviger in hun schoenen zal staan.'
Hans, 45 jaar
‘Weet je, ik werk zelf bij çavaria en ik had het geluk dat ik bij het uitbreken van het apenpokkenvirus, in mei 2022, deel mocht uitmaken van de interne werkgroep die zich toespitste op de communicatie hierrond. Dat was best interessant, omdat ik dan de informatie langs verschillende invalshoeken binnen kreeg. En niet enkel via de media. Zo had ik al wel vrij snel door dat het allemaal wat genuanceerder was.’
Aan het woord is Hans (hij/zijn), 45 jaar, woonachtig te Zonhoven.
‘De allereerste keer dat ik over de uitbraak hoorde, was via het nieuws op de radio. Ik weet nog dat men toen zei dat het eerste geval op Darklands was geweest. En dat ik toen dacht “oef, gelukkig ben ik niet geweest”. Want dat was ik eerst wel van plan.’
Zonet, voor het interview, liet je vallen dat je op dat eerste moment ook dacht ‘oei, als ze nu maar weer niet gaan stigmatiseren naar de community toe’. Vanwaar die initiële angstreactie?
'Ja, da’s misschien raar, maar Darklands is gericht op een specifieke groep binnen de community. En wanneer dan net daar het eerste geval bekend geraakt, dan wordt er al heel snel een link gelegd. En of dat nu correct is of niet, ze is wel gelegd. Om maar een voorbeeld te geven: mijn kapper weet dat ik homoseksueel ben en toen ik in de kappersstoel een keer moest niezen, deinsde hij echt terug en vroeg “ge hebt toch zeker niet de apenpokken?”. En ik ken die man goed en weet ook wel dat het wat lachend werd gezegd, maar het was toch een link die hij enkel bij mij legde. Ik was daar even niet goed van. Je merkte die link toen ook in de nieuwsberichten, zeker in het begin. Nadien is alles wel wat genuanceerder naar buiten gebracht, maar ik had toch het idee dat het kwaad geschied was.'
Had je het gevoel dat ook mensen binnen de community zich lieten leiden door die communicatie?
'Als ik nú terugkijk, kan ik wel zeggen dat ík me alvast liet leiden. Het speelde in die tijd toch in mijn hoofd. Zeker aangezien mijn vriend destijds er meerdere bedpartners op nahield. Dus zeggen dat de communicatie omtrent de apenpokken me niet raakte, is niet waar. Achteraf gezien is het ook wel goed dat op dát moment homomannen die seks hadden met andere mannen om voorzichtigheid werd gevraagd. Hoewel ze in theorie niet méér risico lopen, was deze uitbraak wel binnen deze groep mensen.'
'In de community zelf waren de reacties dubbel. Vooral de oudere generatie reageerde heftig. Ik had de indruk dat de vergelijking met HIV er bij hen stevig op inhakte. Zeker omdat zij de HIV-geschiedenis nog levendig voor de geest konden halen. En ook het stigma dat deze heeft achtergelaten tov de LGBTIQ+ community.'
Bleef je uitgaan?
'Dat wel. Maar ik was wel veel voorzichtiger. En terughoudender. Hoewel ik met die houding toch wel in de minderheid was, hoor. De mensen waren zich wel bewust van de risico’s, maar velen lieten zich vaccineren. Ze hadden dan immuniteit en waanden zichzelf veilig.'
Had je zelf ook al nagedacht over vaccinatie?
'Ja, absoluut. Mijn toenmalige vriend had zich dan ook al laten vaccineren (in Wallonië n.v.d.r.). En ik ben toen ook effectief naar mijn huisarts gegaan met de vraag. Maar ik voldeed aan geen van beide basisvoorwaarden.'
Wat waren die voorwaarden?
'De eerste voorwaarde was dat je PrEP moest gebruiken (hiv-remmers). En de tweede voorwaarde was dat je de voorbije twee jaren een SOA had gehad. En ik voldeed aan geen van beide, dus daarmee was de kous af. Ik heb nog wel aan mijn huisarts gevraagd of hij dan eventueel een verwijsbrief kon schrijven, maar hij schatte de situatie als dusdanig in dat dit voor mij niet nodig was.'
Hoe heb je dan uiteindelijk toch jouw vaccin gekregen?
'Door zelf te blijven zoeken. In die tijd hoorde ik in mijn vriendenkring dat er mensen waren die zich in Frankrijk lieten vaccineren. Ik heb een mail gestuurd naar zo’n vaccinatiecentrum in Lille met de vraag of dit als Belg mogelijk was. “Ja, dat is mogelijk”, was het even duidelijke, maar toch misschien iets te korte antwoord om helemaal geholpen te zijn. Maar dan enkele dagen later, toevallig of niet, kwam ik op social media een post tegen waarin stond dat men in Antwerpen had voorzien in een aantal vaccins. Je kon je aanmelden (ongeacht of je voldeed aan de twee voorwaarden) en je vervolgens laten vaccineren in de Kinepolis in Antwerpen. Ik ben daar meteen opgesprongen en na het invullen van de online vragenlijst heb ik twee afspraken vastgelegd: voor de eerste dosis en voor de vervolgdosis.'
Dus niet in Lille en niet in het vaccinatiecentrum, maar wel in de Kinepolis in Antwerpen?
'Ja. En dat verliep eigenlijk allemaal supervlot. Het was heel goed georganiseerd. En achteraf heb ik ook helemaal geen bijwerkingen gehad. Hoewel de cijfers toen al in dalende lijn gingen, was ik toch blij dat ik had doorgezet om voor dat vaccin te gaan.'
Als je in jouw omgeving vertelt dat je bent gevaccineerd, hoe zijn dan de reacties?
'Op zich waren die heel positief. “Goed dat je dat doet, je beschermt jezelf, maar je denkt ook aan de ander.” Binnen de community hoorde ik dan wel weer veel mensen die zich uitdrukkelijk níet lieten vaccineren (ivm met vaccinaties tegen covid-19). Ik heb wel geprobeerd om hen te overtuigen van het nut ervan, maar dat is me dan toch niet zo goed gelukt.'
We zijn intussen verschillende maanden verder. Informeer je je nog wel eens over de huidige stand van zaken?
'Ik ben dat eigenlijk altijd wel blijven doen. Maar er is op nieuwsvlak steeds minder over gecommuniceerd. Wat wel spijtig is, want zelf had ik bijvoorbeeld wel nood aan cijfers en statistieken over de evolutie van de verspreiding in België. Zeker gezien de intensieve communicatie bij aanvang. Ik miste opvolging. De communicatie werd later wel genuanceerder, wat goed was om te zien. Maar spijtig genoeg is toen de communicatie ook een beetje stilgevallen, waardoor ik er toch niet helemaal zeker van ben of de nuance ook doorgedrongen is bij het grotere publiek.'
Als je nu hoort: “ah ja, de apenpokken, da’s toch die homoziekte?” Doet dat nog iets met je?
Ja, toch wel. Hoewel ik de nuanceringen zelf wel ken, zou ik toch reageren in de zin van “het kan iedereen overkomen. Het is een virus en dat maakt geen onderscheid tussen genders en seksuele voorkeuren”.
Wat is jouw raad aan jongeren die info willen verkrijgen over de apenpokken?
'Zoek de informatie niet op nieuwssites, maar wel op de plaatsen waarvan je zeker bent dat de info correct en betrouwbaar is. En vergelijk informatie. Sensoa heeft een erg goede website: allesoverseks.be. Hier vind je een aparte pagina over Mpox (de internationale benaming voor het apenpokkenvirus). Ook op de website van çavaria is er een uitgebreid dossier te vinden over de apenpokken. Ze kunnen daarnaast altijd terecht bij Lumi, de info- en luisterlijn van çavaria.
En ten slotte hoop ik dat ze ook terecht kunnen voor meer info op hun school. Of tenminste bij een vertrouwensfiguur op die school. Ik heb zelf jaren in het onderwijs gestaan en ik vind dat scholen een onmiskenbare rol hebben in jongeren de weg wijzen. De boodschap van een echte persoon kan voor een zoekende jongere zó waardevol zijn! Los van alle goede informatie die je online kan vinden, zijn het échte personen die ook het échte verschil voor iemand kunnen maken.'
